Krzyż Patriarchalny - znaczenie herbu naszego powiatu
14 Września 2023Wielu z was pewnie zastanawiało się, dlaczego w herbie powiatu kieleckiego znajduje się krzyż dwuramienny. Dziś spieszymy z odpowiedzią na to nurtujące pytanie. 
Herb powiatu kieleckiego - wchodzącego w skład województwa świętokrzyskiego został stworzony według wspólnej koncepcji heraldycznej dla wszystkich powiatów województwa. Nawiązuje on do tradycji regionu, jest godłem benedyktynów łysogórskich, czyli podwójnym złotym krzyżem patriarchalnym pochodzącym z Bizancjum, nazywanym też karawaką, w polu błękitnym.
Kształt podwójnego krzyża jest charakterystyczny dla herbu powiatu, ponieważ jego wymiary są dokładną kopią wymiarów relikwiarza króla Jana Kazimierza, znajdującego się w Luwrze. W 1992 roku relikwiarz pochodzący z tego samego okresu co relikwiarz benedyktynów łysogórskich został rozebrany i poddany konserwacji. Wówczas dokonano bardzo dokładnych pomiarów krzyża. Narysowany w odpowiedniej skali został głównym wyobrażeniem herbu województwa, a obecnie "czystej" postaci herbem powiatu kieleckiego, położonego w sercu województwa świętokrzyskiego. Krzyż związany z symboliką religijną zajmuje wśród figur heraldycznych pierwsze miejsce. W tym wypadku dodatkowo, jest to krzyż Drzewa Krzyża Świętego. Podwójny krzyż, niezależnie od określeń heraldycznych nosi też nazwę "krzyża arcybiskupiego", "krzyża patriarchalnego", a od XVII wieku "krzyża jerozolimskiego" i jest nierozłącznie związany z kultem i symboliką relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Ksiądz Michał Nowodworski, nazywa go też karawaką od nazwy miasta Caravaca w Hiszpanii w prowincji Muracja. Różnym od niego krzyżem jest lotaryński, którego zewnętrzne ramię, czyli wyższe, jest dłuższe od ramienia wewnętrznego. Do europy "krzyż patriarchalny" dotarł z Bizancjum w formie relikwiarzy, tak zwanych staurotek, których znakomita większość powstała w Konstantynopolu za panowania cesarza Manuela I Komnena (1143-1180). Jego kult dla relikwii Drzewa Krzyża Świętego był powszechnie znany. Znalazły się one jako dary na Rusi i Węgrzech, gdzie w roku 1169 relikwiarz otrzymał między innymi król Bela III (1172-1193) z okazji małżeństwa z Anną z Antiochii, poprzez które król węgierski stał się szwagrem cesarza. Wprowadził on podwójny krzyż, ten symbol państwowy Bizancjum, na swoją pieczęć, stąd do herbu Węgier. Podwójny krzyż jest obecnie głównym elementem w godle herbu tego państwa.
Do Polski staurotek dotarł z Rusi i Węgier. Interesujący nas relikwiarz przywiózł najprawdopodobniej do Krakowa król Węgier Stefan V w roku 1270, gdzie posłużył on do umocnienia układu zawartego przez króla Węgier z księciem krakowsko-sandomierskim Bolesławem Wstydliwym, synem Leszka Białego. Chodziło o uzyskanie poparcia ze strony księcia polskiego, w toczonym wówczas sporze pomiędzy Arpadami panującymi na Węgrzech i Przemyślidami, panującymi w Czechach, o spadek po austriackich Babenbergach, których ostatni przedstawiciel Fryderyk Bitny, zginął w 1246 roku w zwycięskiej dla siebie bitwie z królem Węgier Belą IV. Relikwiarz pozostał w Krakowie, skąd w latach 1306-1308 został przekazany benedyktynom łysogórskim przez księcia Władysława Łokietka.
Od tego momentu rozpoczyna się w Polsce kult Drzewa Krzyża Świętego. Wysunął on klasztor świętokrzyski, fundację księcia Bolesława III Krzywoustego i komesa Wojsława z lat 1135-1138, na pierwsze miejsce wśród klasztorów polskich. Szczególną pozycję zdobył klasztor łysogórski za panowania króla Władysława Jagiełły, który otoczył klasztor szczególną opieką, wprowadzając podwójny krzyż patriarchalny do heraldyki jagiellońskiej, jako swój osobisty herb. Nie bez znaczenia dla tego wyniesienia klasztoru był fakt, że ówczesny wybitny opat świętokrzyski Mikołaj Drozdek był spowiednikiem króla. W planach opata i króla, benedyktyni świętokrzyscy mieli wprowadzić chrystianizację Rusi.
Ze względu na znaczenie klasztoru benedyktynów świętokrzyskich w Polsce i jego położenie w sercu regionu (powiatu) Gór Świętokrzyskich, jego herb, zgodnie z wyżej przytoczoną koncepcją heraldyki powiatowej dla województwa świętokrzyskiego, został wybrany na herb powiatu ziemskiego kieleckiego. Pod względem łączenia barw i ich symboliki nawiązuje do wzorów tworzenia herbów w średniowieczu. Według katalogu Sicillusa (około 1450r.), "Le blason des couleurs en armes", symbolika kolorów występujących w herbie powiatu kieleckiego przedstawia się następująco:
- barwa złota - świetność, doskonałość, mądrość, szacunek, wybitność
- barwa błękitna - wierność, skromność, oddanie.
Tekst: dr Jerzy Michta
